Leki opioidowe są powszechnie przepisywane ze względu na ich skuteczne właściwości przeciwbólowe, zwłaszcza w ciężkich przypadkach. Badania wykazały, że właściwie zarządzane medyczne stosowanie opioidowych związków przeciwbólowych jest bezpieczne i rzadko powoduje uzależnienie. Opioidy przyjmowane dokładnie zgodnie z zaleceniami mogą być stosowane do skutecznego radzenia sobie z bólem.

Leki opioidowe – co należy wiedzieć?

Wśród związków należących do tej klasy – czasami określanych jako narkotyki – są morfina, kodeina i pokrewne leki. Morfina jest często stosowana przed lub po operacji w celu złagodzenia silnego bólu. Kodeina służy do łagodniejszego bólu.

Inne przykłady opioidów, które można przepisać w celu złagodzenia bólu, obejmują oksykodon (OxyContin – doustna postać leku o kontrolowanym uwalnianiu); propoksyfen (Darvon);  hydrokodon (Vicodin); hydromorfon (Dilaudid) oraz meperydynę (Demerol), która jest stosowana rzadziej ze względu na jej skutki uboczne.

Oprócz skutecznych właściwości łagodzących ból, niektóre z tych leków mogą być stosowane do łagodzenia ciężkiej biegunki. Na przykład Lomotil, który jest difenoksylatem lub ciężkiego kaszlu (kodeina).

Działanie leków opioidowych

Opioidy działają poprzez przyłączanie się do specyficznych białek zwanych receptorami opioidowymi. Znajdują się w mózgu, rdzeniu kręgowym i przewodzie pokarmowym. Kiedy związki te przyłączą się do pewnych receptorów opioidowych w mózgu i rdzeniu kręgowym, mogą skutecznie zmienić sposób, w jaki dana osoba odczuwa ból.

Ponadto leki opioidowe mogą wpływać na obszary mózgu, które pośredniczą w tym, co odbieramy jako przyjemność, powodując początkową euforię, którą wywołuje wiele opioidów. Mogą również wywoływać senność, powodować zaparcia i, w zależności od ilości przyjmowanej, hamować oddychanie. Przyjęcie dużej pojedynczej dawki może spowodować ciężką depresję oddechową lub śmierć.

Opioidy mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami i można je bezpiecznie stosować tylko z innymi lekami pod nadzorem lekarza. Zazwyczaj nie należy ich stosować z substancjami takimi jak alkohol, leki przeciwhistaminowe, barbiturany czy benzodiazepiny. Ponieważ substancje te spowalniają oddychanie, ich połączone działanie może prowadzić do zagrażającej życiu depresji oddechowej.

Uzależnienie od leków opioidowych

Długotrwałe stosowanie może również prowadzić do uzależnienia fizycznego – organizm przystosowuje się do obecności substancji, a objawy odstawienia pojawiają się, gdy stosowanie jest gwałtownie zmniejszone. Może to również obejmować tolerancję. Oznacza to, że w celu uzyskania takich samych efektów początkowych należy przyjmować wyższe dawki leku.

Należy zauważyć, że fizyczne uzależnienie to nie to samo co uzależnienie — fizyczne uzależnienie może wystąpić nawet przy odpowiednim długotrwałym stosowaniu opioidów i innych leków.  Uzależnienie, jak zauważono wcześniej, definiuje się jako kompulsywne, często niekontrolowane zażywanie narkotyków pomimo negatywnych konsekwencji.

Osoby przyjmujące na receptę leki opioidowe powinny nie tylko otrzymywać te leki pod odpowiednią kontrolą lekarską. Ponadto także powinny być nadzorowane przez lekarza podczas zaprzestania ich stosowania w celu zmniejszenia lub uniknięcia objawów odstawienia.

Leki opioidowe a ich odstawienie

Objawy odstawienia mogą obejmować niepokój, ból mięśni i kości, bezsenność, biegunkę, wymioty, uderzenia zimna z gęsią skórką („zimny indyk”) oraz mimowolne ruchy nóg. Osoby uzależnione od leków na receptę mogą być leczone. Możliwości skutecznego leczenia uzależnienia od opioidów na receptę pochodzą z badań nad leczeniem uzależnienia od heroiny. Oto niektóre farmakologiczne przykłady dostępnych metod leczenia:

• Metadon, syntetyczny opioid, który blokuje działanie heroiny i innych opioidów. Ponadto eliminuje objawy odstawienia i łagodzi głód. Jest stosowany od ponad 30 lat w skutecznym leczeniu osób uzależnionych od opioidów.
• Buprenorfina, inny syntetyczny opioid. Jest najnowszym dodatkiem do arsenału leków stosowanych w leczeniu uzależnienia od heroiny i innych opiatów.
• Naltrekson jest długo działającym blokerem opioidowym. Jest często stosowanym u osób o wysokiej motywacji w programach terapeutycznych promujących całkowitą abstynencję. Naltrekson jest również stosowany w celu zapobiegania nawrotom uzależnienia
• Nalokson przeciwdziała skutkom opioidów i jest stosowany w leczeniu przedawkowania.